Dzieci
Trwanie rodziców w konflikcie sprzyja przedłużaniu postępowania sądowego. W sprawach o rozwód i separację, w której małżonkowie są rodzicami małoletnich dzieci istotną kwestią, jaką powinni kierować się skonfliktowani dorośli, to dobro ich wspólnych dzieci. Warto zatem wypracować zgodne porozumienie opiekuńczo-wychowawcze lub postarać się o wydanie przez sąd postanowienia tymczasowego, by konflikt taki przeciąć zanim dojdzie do ostatecznego rozstrzygnięcia.
Alimenty dla dziecka
Każde z rodziców zobowiązane jest do wychowania i utrzymania dziecka. Jeśli wykonywanie obowiązku wychowawczego spoczywa w przeważającej mierze na jednym rodzicu, wówczas świadczenie alimentacyjne drugiego rodzica polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania dziecka. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jaka powinna być wysokość alimentów na rzecz dziecka. Wysokość tę bowiem wyznacza zakres potrzeb dziecka (tych usprawiedliwionych, czyli w przeważającej mierze konsumpcyjnych) oraz możliwości zarobkowe (majątkowe) rodzica zobowiązanego.
Zabezpieczenie potrzeb rodziny
Małżonkowie zobowiązani są łożyć na utrzymanie rodziny, którą przez swój związek założyli. Obowiązek ten nie zostaje zniweczony przez fakt złożenia pozwu o rozwód. Rodzina istnieje dopóki nie ma rozwodu, a więc do zakończenia procesu rozwodowego prawomocnym wyrokiem. Rodziną jest małżonek i dzieci, a gdy nie ma dzieci małoletnich, rodzinę stanowi drugi małżonek.
Jeśli małżonek przestał przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, zasadnym jest złożenie stosownego wniosku o zabezpieczenie tych potrzeb na czas toczącego się postępowania rozwodowego. Jest to bardzo ważne, gdyż małżonek ten zostanie zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania domu, które dotychczas ponosił.
Zasada równej stopy życiowej
Ważna dla zachowania równowagi przy ustalaniu wysokości kosztów utrzymania rodziny jest zasada równej stopy życiowej. Stopień zaspokojenia potrzeb każdego z małżonków (rodziny) nie powinien nawet na czas postępowania o rozwód (czy separację) wykazywać zróżnicowania. Alimenty dochodzone na tej podstawie zasądzane są w jednej globalnej kwocie dla całej rodziny, a nie osobno dla poszczególnych jej członków.
Władza rodzicielska
Jeśli małżonkowie posiadają małoletnie dzieci, Sąd będzie rozstrzygał w zakresie władzy rodzicielskiej rodziców. Oznacza to, że postępowanie rozwodowe służyć będzie nie tylko rozstrzyganiu przyczyn rozpadu małżeństwa, ale również prowadzone będzie postępowanie dowodowe w zakresie ustalenia sytuacji opiekuńczo – wychowawczej wspólnych, małoletnich dzieci stron. Pamiętać należy, że nadrzędną i dominującą zasadą rozpoznawania spraw o rozwód tych małżonków, którzy posiadają dzieci, jest zasada kierowania się ich dobrem. „Dobro dziecka” jest podstawowym zagadnieniem w prawie rodzinnym i w najprostszej postaci można je sprowadzić do zapewnienia mu warunków rozwoju osobowego (duchowego) i egzystencji materialnej.
Rozwód rodziców nie może w żaden sposób naruszyć ani zagrozić dobru dziecka. Dlatego, kto jak nie rodzice najlepiej znają swoje dzieci i wiedzą, co dla nich najlepsze. Jednakże rodzice będący w konflikcie bardzo często tracą z pola widzenia realne potrzeby dziecka i traktują je jako „karta przetargowa” w rozgrywkach z przeciwnikiem tj. swoim małżonkiem i wikłają je w konflikt dorosłych. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko, które wpływa na rozwój dziecka, ale również jest podpowiedzią dla Sądu rozstrzygającego o decyzji o władzy rodzicielskiej.
Kontakty rodzica z dzieckiem
Każdy rodzic, bez względu na sprawowaną władzę rodzicielską, ma prawo do kontaktów ze swoim dzieckiem. Kontakty z dzieckiem mogą zostać ustalone między rodzicami, bez ingerencji Sądu, jeszcze przed wszczęciem postępowania rozwodowego w ramach tzw. porozumienia opiekuńczo – wychowawczego lub w trakcie takiego postępowania sądowego. Ustalenie treści porozumienia nie jest proste, albowiem konflikt rodziców i wzajemne pretensje nie sprzyjają osiągnięciu zgodnego stanowiska. Co ważne jednak, osiągnięcie konsensusu co do treści porozumienia wychowawczego zdecydowanie przyspiesza i usprawnia rozwód. Pamiętać także należy, że brak respektowania przez rodzica uprawnionego do kontaktu, orzeczenia Sądu w tym przedmiocie może być sankcjonowane karą pieniężną.
Istotne sprawy dziecka
Każdy z rodziców jest obowiązany i uprawniony do wykonywania władzy rodzicielskiej, co oznacza, że każdy z rodziców (posiadający pełnię władzy rodzicielskiej) może samodzielnie podejmować czynności dotyczące osoby i majątku dziecka, w tym także występować w jego imieniu na zewnątrz. Nie oznacza to jednak, że w rodzinie występują dwa ośrodki decyzyjne. Zgodnie bowiem z art. 97 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie. Oznacza to, że rodzice obowiązani są porozumiewać się co do sposobu załatwienia poszczególnych spraw, mają też obowiązek uzgadniania ogólnego kierunku wychowania dziecka i załatwiania innych jego spraw. Dotyczy to jednak tylko spraw istotnych. Do takich spraw m.in. należą: wybór imienia dziecka, wybór szkoły i przyszłego zawodu dziecka, decyzje co do leczenia go, wyjazdu za granicę, jego obywatelstwa, także podjęcie decyzji w sprawie złożenia wniosku o paszport dla małoletniego dziecka, rozstrzygnięcie o miejscu pobytu dziecka, jak również sprawa o alimenty dla niego. W braku porozumienia między rodzicami rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Ustalenie miejsca zamieszkania
i pobytu dziecka
Jak stanowi art. 26 Kodeksu cywilnego miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Gdy dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy. Warto tu wskazać, iż dziecko powinno mieć jedno miejsce zamieszkania. Od miejsca zamieszkania dziecka należy odróżnić miejsce pobytu dziecka, czyli miejsce faktycznego przebywania dziecka.
Problem miejsca pobytu dziecka jest najwyraźniej widoczny w przypadku wyjazdu dziecka za granicę. Jeżeli rodzice żyją w rozłączeniu, a wykonywanie władzy rodzicielskiej zostało powierzone obojgu, to wówczas taki wyjazd wymaga zgody każdego z nich. W braku porozumienia może rozstrzygnąć sąd na podstawie wniosku o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka. Warto dodać, że taki sam wniosek będzie przydatny w sytuacji odmowy udzielenia przez jednego z rodziców zgody na wydanie paszportu dziecku. Orzeczenie sądu zastępuje bowiem zgodę rodzica.
Uprowadzenie i porwanie rodzicielskie
Uprowadzenie rodzicielskie to stanowi czyn zabroniony z art. 211 kodeksu karnego, zgodnie z którym: „Kto wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej 15 lat albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.” Czyn taki można zgłosić na Policję. Jest to przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego.
Porwanie rodzicielskie nie stanowi przestępstwa w Polsce. Zgodnie z definicją zawartą w Zarządzeniu Nr 124 Komendanta Głównego Policji porwanie rodzicielskie jest sytuacją, w której jedno z rodziców lub opiekunów posiadających pełną władzę rodzicielską bez woli i wiedzy drugiego z nich pod pretekstem krótkotrwałego pobytu wywozi lub zatrzymuje dziecko na stałe, pozbawiając tym samym drugiego rodzica lub opiekuna posiadającego pełną władzę rodzicielską możliwości utrzymywania kontaktu z dzieckiem w przysługującym mu zgodnie z prawem zakresie. Porwania rodzicielskie traktowane są jako forma konfliktu wewnątrzrodzinnego, który powinien zostać rozwiązany bez angażowania dodatkowych służb. Dodatkowo pokutuje przekonanie, że dziecko przebywając z jednym ze swoich rodziców jest z założenia bezpieczne (rzeczywistość niestety często wygląda inaczej).
Należy także pamiętać, że uniemożliwienie kontaktu dziecka z drugim rodzicem, izolacja od najbliższych, przyjaciół, szkoły/przedszkola itp., wmawianie dziecku, że drugi rodzic go nie kocha lub nie żyje jest formą przemocy psychicznej wobec małoletniego.
Przestępstwo niealimentacji
Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Co do zasady przestępstwo niealimentacji jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego, z tym, że jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.
Opieka dziadków w sytuacji choroby rodzica samotnie wychowującego dziecko
W sytuacji kiedy matka /ojciec nie może zająć się dzieckiem (np. z uwagi na podróż służbową lub pobyt w szpitalu) lub jeżeli rodzic jest osobą samotnie wychowującą dziecko i ze względu na obowiązki zawodowe i zarobkowe nie jest w stanie czynić dziennej opieki nad małoletnim, możemy powierzyć pieczę nad dzieckiem dziadkom lub innym osobom bliskim (tzw. opiekunom faktycznym) na podstawie umowy, najlepiej w formie aktu notarialnego, w której wyrazimy swoją wolę przekazania pieczy nad dzieckiem w zakresie określonych obowiązków podczas niedyspozycji rodzica. Dodatkowym rozwiązaniem jest zawarcie umowy z nianią, którą również może być babcia lub dziadek. Jest to tzw. „umowa uaktywniająca” do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Kolejnym rozwiązaniem jest wystąpienie do sądu z wnioskiem o ustanowienie dla dziecka opiekuna prawnego pod nieobecność rodzica, który ma pełną władzę rodzicielską lub też pod niemożność sprawowania takiej opieki, choćby z uwagi na zbliżający się wyjazd służbowy czy pobyt w szpitalu. Opiekunem prawnym może być wskazany partner/partnerka rodzica dziecka, babcia, dziadek lub inna osoba bliska. Warunkiem koniecznym do ustanowienia opieki prawnej jest oczywiście bezwzględna pewność zapewnienia przez takiego opiekuna prawidłowej opieki nad dzieckiem i jego wychowania.
Kontakty dziadków z dzieckiem
Niezależnie od władzy rodzicielskiej, rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty te zaś obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym także ze środków komunikacji elektronicznej. Zasada ta ma odpowiednie zastosowanie do kontaktów dziadków ze swoimi wnukami. Dziadkowie, którzy są pozbawieni styczności z dziećmi (np. przez byłą żonę/męża) mają prawo uregulować swoją sytuację przed sądem.