Podział majątku
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Po ustaniu małżeństwa stajemy przed koniecznością dokonania podziału wspólnego majątku, co wiążę się z ustaleniem wielu problematycznych kwestii.
Zasadą jest, że od chwili ustania wspólności majątkowej, co może nastąpić na skutek rozwodu, separacji, unieważnienia małżeństwa, ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (tzw. przymusowa rozdzielność majątkowa) lub też z powodu zawarcia intercyzy przez małżonków, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Zasada ta jest przejawem równego traktowania małżonków w zakresie majątkowym.
Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość ustalenia nierównych udziałów, w innej niż ½ proporcji. Ustawodawca uzależnił tę możliwość od dwóch przesłanek:
- przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu i
- istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie udziałów w innym od równości stosunku.
- „Ważne powody” oznaczają względy natury moralnej, które sprawiają że w niektórych sytuacjach faktycznych (indywidualnie ocenianych) równość udziałów małżonków w majątku wspólnym mogłaby być traktowana jako rozstrzygnięcie kolidujące z zasadami współżycia społecznego. Przy ocenie istnienia ważnych powodów należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 05.10.1974 r., III CRN 190/74).
- W pojęciu ważnych powodów należy umieścić zachowywanie się małżonków w sposób szkodliwy dla interesów rodziny, przejawiające się w porzuceniu rodziny i niewykazywaniu żadnej troski o jej byt, prowadzeniu nagannego moralnie trybu życia.
- Do podziału majątku wspólnego może dojść w drodze umowy między małżonkami lub w trybie nieprocesowym przed sądem.
Zniesienie współwłasności
po rozpadzie związku partnerskiego
W związku partnerskim (czy to konkubinacie czy w związku jednopłciowym) nie powstaje wspólność majątkowa. Taka powstaje wyłącznie w razie zawarcia małżeństwa, jeżeli małżonkowie nie podpiszą umowy, która inaczej regulowałaby te kwestie (np. intercyza). Każdy partner ma swój osobisty majątek i jest niezależny od decyzji drugiego, a co za tym idzie – nie odpowiada za jego długi, nie jest zobowiązany zaspokajać roszczeń wierzyciela. Jednakże coraz więcej osób decyduje się na tzw. życie bez zobowiązań. Sprawy się komplikują w sytuacji gdy partnerzy żyjąc przez wiele lat zgromadzili wspólny majątek, zaciągnęli wspólnie kredyt bądź jeden z nich finansował i utrzymywał całe gospodarstwo domowe. Należy bezwzględnie pamiętać, iż konkubinat, czy też związek partnerski to nie małżeństwo i nie korzysta z praw i zasad przewidzianych dla tego związku w przepisach prawnych. Jeżeli partnerzy żyjąc przez wiele lat dorobili się wspólnie pewnego majątku, bądź jeden z nich dokonywał nakładów na rzecz stanowiącą własność drugiego, rozliczenie roszczeń powinno się odbyć w procesie o zniesienie współwłasności. Sąd dokonując rozliczeń w takim stanie faktycznym do roszczeń z tytułu nabytych wspólnie na własność lub w posiadanie nieruchomości i rzeczy ruchomych, jak też z tytułu nakładów dokonanych na te przedmioty stosuje przepisy o zniesieniu współwłasności, natomiast do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jedną z wymienionych osób w przedmiotach należących do drugiej, a wchodzących w skład wspólnego gospodarstwa – przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.