Spadki

Dziedziczenie po małżonku

Tylko w przypadku zawarcia związku małżeńskiego, małżonkowie dziedziczą po sobie z mocy ustawy. W związku partnerskim nie ma takiej możliwości (jedynym rozwiązaniem, aby partnerzy dziedziczyli po sobie, jest sporządzenie testamentu).

Przy dziedziczeniu ustawowym, część przypadająca małżonkowi dziedziczącemu wraz ze zstępnymi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Oznacza to, że jeśli spadkodawca pozostawił po sobie małżonka i czworo dzieci, to małżonek otrzyma 1/4 spadku, a dla czwórki dzieci pozostanie do podziału 3/4 spadku.

Toczące się postępowanie rozwodowe lub o separację, w przypadku śmierci jednego z małżonków ulega umorzeniu. Jednakże fakt, że powództwo zostało wytoczone przed śmiercią, może mieć wpływ na porządek dziedziczenia.  Małżonek może zostać wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu.

Dzieci pozamałżeńskie

Dzieci pozamałżeńskie dziedziczą spadek na takich samych zasadach i w takich samych częściach, jak dzieci pochodzące z małżeństwa. Nie ma przy tym żadnego znaczenia, czy pochodzenie dziecka zostało uznane w drodze uznania ojcostwa, sądowego ustalenia ojcostwa, czy macierzyństwa.

Dziedziczenie testamentowe

Dochodzi do niego poprzez pozostawienie przez spadkodawcę testamentu. Jest to forma rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci, na którą nadal decyduje się bardzo niewielka liczba Polaków, pomimo wielu form, w jakich można go sporządzić. Najbardziej rozpowszechnione są testamenty zwykłe: własnoręczny i notarialny. Dla ważności testamentu nie ma znaczenia, w jakiej formie zostanie spisany, jednakże większą pewność prawną gwarantuje testament notarialny. Testament otwiera i ogłasza sąd lub notariusz.

Zapis windykacyjny

Przeznaczenie konkretnej osobie konkretnego przedmiotu ze spadku możliwe jest tylko w drodze dokonania zapisu windykacyjnego, czyli konkretnego postanowienia zawartego w treści testamentu. Zapis windykacyjny ustanawiany jest w testamencie wyłącznie w formie aktu notarialnego.

Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być m.in. konkretny przedmiot, prawo własności, przedsiębiorstwo, czy gospodarstwo rolne. Osoba, na rzecz której dokonano zapisu, staje się właścicielem przedmiotu z chwilą otwarcia spadku.

Zachowek

Co do zasady, w polskim porządku prawnym istnieje zasada swobody testowania. Oznacza to, że spadkodawca może swobodnie rozporządzać swoim majątkiem nawet z pominięciem niektórych spadkobierców. Instytucją, która chroni takie wykluczone osoby, jest zachowek. Zachowek, to roszczenie pieniężne, które przysługuje zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom, prawnukom itd.), małżonkowi i rodzicom spadkodawcy w sytuacji, w której nie uzyskali niczego ze spadku lub uzyskali korzyść w mniejszym zakresie niż określony prawem. Zachowek zabezpiecza majątkowo najbliższych członków z rodziny spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie.

Jeżeli jeden z partnerów do całego spadku powoła drugiego, z pominięciem dzieci czy rodziców, powinien liczyć się z tym, że osoby te będą mogły wystąpić z roszczeniem o zachowek od partnera spadkobiercy.

Darowizna a zachowek

Panuje powszechne przekonanie, jakoby darowizny dokonane przez spadkodawcę nie były uwzględniane przy obliczaniu zachowku dla uprawnionych. Jest wprost przeciwnie -darowiznę uczynioną przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku, poza pewnymi wyjątkami (w tym darowiznami zwyczajowo przyjętymi w danych stosunkach), zalicza się na należny mu zachowek. Oznacza to, że zalicza się do spadku darowiznę, jeżeli otrzymała ją córka spadkodawcy będąca uprawniona do zachowku.

Wydziedziczenie

Wprowadzona zasada ochrony rodziny poprzez zagwarantowanie uprawnionym osobom prawa do zachowku nie jest bezwzględna. Prawo przewiduje możliwość pozbawienia osoby najbliższej spadkodawcy prawa do zachowku. Następuje to w drodze wydziedziczenia pod warunkiem zaistnienia przyczyn jasno wskazanych w ustawie, która to przyczyna (przyczyny) musi z kolei zostać podana przez spadkodawcę w testamencie. Skutkiem wydziedziczenia jest traktowanie wydziedziczonego tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

Przyczynami przemawiającymi za wydziedziczeniem są np. niedopełnianie przez wydziedziczonego obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, dopuszczenie się względem niego umyślnego przestępstwa. Pamiętajmy, że w przypadku, gdy chcemy wydziedziczyć również zstępnych wydziedziczonego, to musimy to wyraźnie wskazać w testamencie.

Przyjęcie spadku

Spadkobiercy nabywają spadek z mocy prawa, jednakże w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o swoim powołaniu przysługuje im uprawnienie do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Przed przyjęciem spadku spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału w spadku.

W razie niezłożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku,  spadkodawcy nabywają go z dobrodziejstwem inwentarza. Jest to dziedziczenie zarówno aktywów, jak i długów spadkodawcy, jednak za długi nie odpowiada się tutaj bez ograniczeń, a jedynie do wysokości odziedziczonych aktywów. Takie uregulowanie ma na celu ochronę interesów majątkowych spadkobiercy.

Odrzucenie spadku

Jeśli spadek, który przypada nam po zmarłym, jest zadłużony, a zadłużenie przewyższa wartość aktywów, to rozsądnym rozwiązaniem wydaje się odrzucenie spadku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub notariuszem. Skutkiem odrzucenia spadku jest pozbawienie prawa do zachowku.

Osoba małoletnia nie może sama odrzucić spadku. Do złożenia takiego oświadczenia konieczne jest zwrócenie się przez przedstawiciela ustawowego dziecka do sądu, który zbada, czy działanie objęte wnioskiem nie jest sprzeczne z interesem dziecka. Dopiero, gdy sąd wyda zgodę na odrzucenie spadku przez osobę małoletnią, przedstawiciel ustawowy może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka.

Potwierdzenie nabycia spadku

Prawo nie nakłada obowiązku uzyskania dokumentu, który potwierdza nabycie spadku. Jednak z praktycznego punktu widzenia, a także zachowania płynności obrotu prawnego, uzyskanie takiego dokumentu jest w wielu sytuacjach pomocne, a w niektórych wręcz niezbędne (np. złożenie wniosku o wpis prawa własności do księgi wieczystej, konieczność przeprowadzenia postępowania działowego).

Istnieją dwa sposoby uzyskania powyższego potwierdzenia: poprzez sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem lub poprzez uzyskanie przed sądem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Oba dokumenty mają tożsamą moc prawną, jednak należy podkreślić, że wykazują one jedynie to, w jakich ułamkach i na jakiej podstawie dziedziczą spadkobiercy. Tym samym, wbrew mylnym przekonaniom, nie regulują sposobu podziału spadku.

Dział spadku

W celu zniesienia wspólności majątku spadkowego i  umożliwienia spadkobiercom dysponowania konkretnymi przedmiotami pochodzącymi ze spadku, konieczne jest przeprowadzenie działu spadku. Przedmiotem działu spadku są tylko aktywa.

Dział spadku może być dokonany na wiele sposobów, w tym poprzez np.: umowę działową zawartą między spadkobiercami; postępowanie sądowe w przedmiocie działu spadku.

Niedopuszczalne jest sporządzenie przez spadkodawcę „testamentu działowego”, w którym wskazane byłoby, jakie przedmioty ze spadku przypadają konkretnym spadkobiercom. Jednakże, w razie przeprowadzenia sądowego działu spadku, sąd w miarę możliwości powinien dążyć do uwzględnienia woli testatora. Pamiętajmy, że majątek wspólny możemy podzielić na zgodny wniosek, co z całą pewnością przyspieszy całą procedurę. Niestety, niejednokrotnie osiągnięcie w tej kwestii konsensusu jest niezmiernie trudne. Warto tutaj rozważyć pomoc radcy prawnego lub adwokata.

Podatek od spadku

Od nabytego spadku należy odprowadzić podatek. Jego wysokość zależna jest od wartości nabytego majątku i przynależności przez nas do jednej z wyznaczonych na podstawie stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą, grup podatkowych. Pamiętajmy, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, a nie od chwili prawomocnego postanowienia o podziale spadku.